خانه / مقالات / یکپارچه سازی ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول

یکپارچه سازی ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول

نویسنده: امیر رادفر

مقدمه:
محصولات و خدمات مختلف، پیامدها و اثرات مخرب زیست محیطی متفاوتی دارند و معمولا در قسمتی از چرخه عمر یک محصول، بروز می­نمایند. برخی از این پیامدها (اثرات) کم اهمیت و برخی دیگر مهم و بارز بوده و دامنه و محدوده جغرافیایی بسیار وسیعی را -در حد کل دنیا- متاثر می­سازند (ازجمله اثرگذاری برروی گرم شدن کره زمین). در عین حال میزان توجه و علاقه­ مندی مشتریان و مصرف‏کنندگان به جنبه­ ها و اثرات زیست­ محیطی محصولات به شدت درحال افزایش است و علاقه­ مندی مذکور در قالب بحث­ های توسعه پایدار، طراحی سبز، موافقت نامه­ های زیست­ محیطی بین­ المللی، محصول سبز، قوانین ملی و غیره از طرف مشتریان به سمت دولت­ها، سازمان­ها، نهادهای غیردولتی و تولیدکنندگان دنبال می‏شود.
پدیده جهانی شدن، بازارهای جهانی و به تبع آن ارتباطات گسترده در سطح دنیا نیز، مقوله حفاظت از محیط‏ زیست را پراهمیت نموده و امروزه بسیاری از سازمان­ها و تولید کنندگان به این موضوع مهم پی‏ برده­ اند که اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات و توسعه آنها منافع زیادی را به دنبال دارد. از جمله این منافع می­توان به کاهش هزینه­ ها، افزایش کیفیت محصول، ایجاد فرصت­های جدید کاری و افزایش قدرت رقابتی در بازار اشاره نمود. لازم به ذکر است که شناسایی جنبه­ های زیست محیطی یک محصول در طی چرخه عمر خود ساده نیست و پیچیدگی­ های خاص خود را دارد. آنچه حایز اهمیت ویژه است، توجه به عملکرد زیست محیطی محصول در طی دوره استفاده از آن می­باشد و بدیهی است که این ملاحظات می­ باید به‏ صورت متوازن با سایر فاکتورهای مرتبط با محصول از قبیل عملکرد و کارکرد مورد انتظار از آن، ملاحظات ایمنی در محصول، هزینه، بازار، کیفیت و سایر نیازمندی­ها و الزامات در طراحی محصول مورد توجه قرارگیرد. جهت اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات یک سازمان، موضوعات کلان زیست‏ محیطی می­باید در استراتژی­ ها و سیاست­های کاری سازمان­ها جای گرفته و نهادینه شود.
به هرحال وجود تفکر زیست‏ محیطی در سازمان، باعث می­شود تا با اطلاع قبلی از چگونگی تعامل زیست­ محیطی فعالیت­ها، خدمات و محصولات ارا­یه شده با محیط پیرامون، بهبود و اصلاحات زیست­ محیطی مورد نظر در طراحی محصولات و در بخش توسعه، اعمال گردد و تصمیمات هم‏راستا با سیاست حفاظت از محیط زیست در بخش­های مختلف سازمان از جمله واحد طراحی اتخاذ گردد.
امروزه کلیه سازمان­ها صرف‏نظر از نوع فعالیت، اندازه سازمان، موقعیت و محل استقرار، پیچیدگی و محصولاتشان، توجه به مقوله محیط زیست را در طراحی محصول، به‏ عنوان یکی از پارامترهای مهم و اساسی مد نظر قرار می­دهند و این موضوع از سوی مشتریان، جامعه، بازار، سهامداران و کلیه طرف­های ذینفع نیز به شکل روزافزونی مورد توجه قرار گرفته است.

۱- هدف کلان و منافع حاصل از اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول
هدف اصلی و کلان از ادغام ملاحظات زیست محیطی در فرآیند طراحی و توسعه محصول، کاهش اثرات مخرب زیست محیطی محصولات است. همزمان با توجه به این هدف و رسیدن به آن، منافع بسیاری برای سازمان، مشتریان، سهامداران و طرف­های ذینفع حاصل خواهد شد. از جمله این منافع می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:

  • کاهش هزینه­ ها از طریق بهینه کردن مصرف مواد و انرژی مصرفی در محصول؛
  • افزایش نوآوری و خلاقیت در سازمان؛
  • برآورده ساختن نیازها و انتظارات مشتریان؛
  • ارتقای سطح کیفی نام تجاری سازمان و تصویر مثبت آن در اذهان عمومی؛
  • بهبود سطح وفاداری مشتریان نسبت به سازمان و محصولات آن؛
  • جذب سرمایه و منابع مالی از سوی سرمایه گذاران مسوول و علاقه­ مند به مسایل زیست محیطی؛
  • ارتقای انگیزش پرسنل سازمان (که از تولید محصولات سازگار با محیط زیست راضی و خوشحال می­باشند)؛
  • افزایش سطح دانش در خصوص محصولات تولیدی؛
  • کاهش بدهکاری سازمان به جامعه از طریق کاهش اثرات و پیامدهای مخرب زیست محیطی؛
  • بهبود روابط با قانونگذاران زیست محیطی.

۲- ملاحظات استراتژیک
برخی از موضوعات استراتژیک که در جریان اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول مورد توجه قرار می­گیرند عبارتند از:

  • پیاده­ سازی ملاحظات زیست محیطی در مراحل اولیه و ابتدایی طراحی محصول؛
  • چرخه عمر محصول و آنالیز این چرخه از مراحل اولیه تولید (موادخام) تا مرحله انتهایی عمر محصول؛
  • تقاضا و نیاز مشتری؛
  • فعالیت­های رقبا در بازار؛
  • فعالیت­های تامین کنندگان؛
  • ارتباط با سرمایه­ گذاران، تامین کنندگان منابع مالی، بیمه کنندگان و سایر طرف­های ذینفع و در نهایت استفاده از استراتژی ارتباطات به‏ عنوان بخشی از فرآیند اعمال ملاحظات زیست‏ محیطی در طراحی و توسعه محصول که طی آن و در جریان ارتباطات داخلی، خط‏ مشی سازمان و اثرات و پیامدهای زیست‏ محیطی محصول به اطلاع کلیه پرسنل رسیده و همچنین در ارتباطات برون سازمانی، تلاش می­شود تا با سهامداران، مشتریان، قانونگذاران و تامین‏کنندگان درخصوص لزوم و چگونگی اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات، ارتباط تعاملی مناسبی را برقرار نمود.

۳- ملاحظات مدیریتی و نقش مدیریت سازمان در اعمال و ادغام نیازمندی­های زیست محیطی
به منظور اعمال صحیح و مناسب ملاحظات زیست محیطی در طراحی و توسعه محصولات، علاوه بر تلاش و توجه مسوولین توسعه و طراحان، حمایت مدیریت سازمان نیز لازم و ضروری بوده و بدون این حمایت، فعالیت­های اثر بخشی در زمینه اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات انجام نخواهد شد.
به تبع حمایت مدیریت ارشد سازمان از ادغام نیازمندی­های زیست محیطی در طراحی محصولات، کلیه عوامل و فعالان مرتبط از جمله کارشناسان کیفیت، مسوولین توسعه محصولات، مهندسین طراح، متخصصین بازاریابی، کارشناسان تولید، مسوولین خرید، کارشناسان محیط زیست و خدمات پس از فروش و … همگی درگیر خواهند شد. به هرحال مدیریت یک سازمان با ایجاد اهداف کلان مشخص، نقش تعیین‏ کننده­ ای را در ایجاد برنامه­ های عملیاتی جهت ادغام تفکر زیست محیطی در طراحی محصولات، عهده­ دار است. از جمله این اهداف می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:

  • بهبود مستمر متغیرهای زیست محیطی در محصولات؛
  • مدیریت زنجیره تامین و تامین­کنندگان؛
  • مشارکت فعال کلیه پرسنل به خصوص شاغل در طراحی و توسعه محصولات جهت ارتقای زیست محیطی محصولات؛
  • توجه به خلاقیت و نوآوری (در ارتباط با ویژگی­ های مثبت زیست محیطی محصولات)نکته مهم دیگر، ضرورت وجود نگاه پیشگیرانه در طراحی محصولات می­باشد که مدیریت ارشد سازمان در تقویت این تفکر و رویکرد، نقش به­ سزایی را ایفا می­نماید. با چنین رویکردی، قبل از اینکه اثرات و پیامدهای زیست محیطی محصول بروز نمایند، با یک تفکر پیشگیرانه ملاحظاتی در طراحی و تولید به کار گرفته می­شود که پیامدهای پیش­بینی شده به حداقل برسند.

۴- مشارکت و مسوولیت واحدهای مختلف یک سازمان در طراحی زیست‏محیطی محصول
سازمانی در طراحی زیست‏ محیطی محصولات خود موفق خواهد بود که تخصص­ها و واحدهای مختلف آن از قبیل: طراحی، مهندسی، بازاریابی، محیط زیست، کیفیت، خرید، فروش، توزیع و غیره در اعمال ملاحظات زیست محیطی مداخله و مشارکت داشته باشند. از جمله وظایف و مسوولیت­ های مهم واحدهای مختلف یک سازمان در این زمینه می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:

  • انجام تحقیقات و به‏ کارگیری راه­ حل­های ابداعی در طراحی و توسعه محصولات( که معمولا وظیفه برنامه­ ریزان، طراحان و توسعه دهندگان محصولات در یک سازمان می­باشد)
  • بررسی، جستجو و مستندسازی موضوعات، جنبه­ های زیست محیطی و پیامدهای مخرب زیست محیطی محصولات و فرآیند­های تولیدی مربوطه در زمینه­ های مختلف از جمله: مواد مصرفی، اجزای به‏ کار گرفته شده در تولید محصول و مدیریت پسماند و ضایعات (که معمولا توسط کارشناسان محیط زیست انجام می­گیرد)
  • برقراری ارتباط با تامین کنندگان، خرده فروشان، مشتریان، بازیافت کنندگان و دفع کنندگان (معمولا از وظایف کارشناسان و پرسنل محیط زیست است)
  • جمع­ آوری و مستندسازی اطلاعات در خصوص نیازمندی­های سازمان در طراحی و تولید محصولات با درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و اطلاع به تامین کنندگان جهت برآورده نمودن خواست سازمان و نیازمندی­های مذکور (مدیران خرید)
  • بررسی و امکان‏سنجی استفاده از تکنولوژی­ های مورد نیاز جهت تولید محصولات جدید و سازگارتر با محیط زیست (معمولا از وظایف مدیریت و تولید).
  • افزایش سطح آگاهی پرسنل و مردم در ارتباط با تغییر و تحولات زیست­ محیطی اعمال شده در محصولات جدید از طریق آموزش و اطلاع­ رسانی (معمولا از وظایف واحدهای آموزش و محیط زیست)
  • بررسی و دستیابی به آخرین دستاوردها و نتایج در زمینه قوانین و مقررات زیست محیطی، فعالیت­های رقبا و نیاز مشتریان و نیز تهیه و ارایه اطلاعات استراتژیک درخصوص مسیر توسعه و قیمت نهایی محصولات جدید با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی (از امور جاری در یک سازمان که حسب صلاحدید توسط افراد مسوول انجام می­گیرد)

۵- ملاحظات زیست‏ محیطی خاص و مرتبط با محصول
الف – جنبه­ ها و پیامدهای زیست محیطی یک محصول:
هر محصول با توجه به ماهیت وجودی خود، می­ تواند جنبه­ ها و پیامدهای مخرب زیست محیطی متفاوتی را به همراه داشته باشد (برای مثال آلاینده­ های خروجی از یک محصول مثل خودرو، منابع طبیعی مصرف شده در تولید محصول و … که معمولا پیامدهایی از قبیل آلودگی هوا، آب، خاک و تغییرات شرایط آب و هوایی را ایجاد خواهند نمود)
به هرحال و در هر شرایط، اثرات زیست محیطی یک محصول از طریق مواد و انرژی­های مصرف شده در طی مراحل مختلف تولید و مصرف آن و نیز آلاینده­ های خروجی ناشی از هر مرحله تولید و عمر محصول، تعیین و شناسایی می­گردد. در شرایطی که سازمان ارایه دهنده خدمات است، معمولا اثرات زیست محیطی مورد نظر در ارتباط با امکانات فیزیکی مورد استفاده جهت ارایه و توزیع خدمات، تعیین و محاسبه می­گردد.
ب- لزوم به‏ کارگیری ملاحظات زیست محیطی در مراحل اولیه طراحی
همانگونه که قبلا هم اشاره گردید، به منظور اجرای صحیح یک برنامه ادغام شده و یکپارچه در تولید محصولات با ملاحظات زیست محیطی، به‏ کارگیری اطلاعات و پیاده­ سازی این مرحله در مراحل اولیه و آغازین طراحی امری ضروری و بسیار موثر می­باشد.
ج- بررسی دقیق چرخه عمر محصول
به منظور دستیابی به طراحی مناسب زیست محیطی برای یک محصول جدید، شناسایی و بررسی دقیق کلیه اثرات مخرب زیست محیطی انواع قبلی آن محصول در طی مراحل مختلف عمر خود با استفاده از روش چرخه عمر، از اقدامات مهم و ضروری می­باشد.
جهت بررسی دقیق و هرچه بهتر این موضوع، استانداردهای راهنما از قبیل ایزو ۱۴۰۴۰ ، ۱۴۰۴۱ ،۱۴۰۴۲، ۱۴۰۴۳، ۱۴۰۴۸ ازطریق سازمان بین­ المللی استاندارسازی (ISO) تهیه شده است.

د- ایجاد توزان بین ملاحظات زیست محیطی و عملکرد مورد انتظار از محصول
به هنگام توجه به ملاحظات زیست محیطی در طراحی یک محصول، انتظارات مشتریان از محصول و عملکرد مورد انتظار از آن نیز نباید فراموش شود. لازم است توازنی متناسب بین پارامترهای مذکور توسط سازنده و طراح مد نظر قرارگیرد. به هرحال کیفیت، قیمت، عملکرد مورد انتظار از محصول و… می­باید به‏ طور همزمان با اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول مورد توجه قرار گیرند.

نتیجه ­گیری
با درنظر گرفتن نیاز مشتریان و جامعه، اهداف کلان سازمان، مسایل اقتصادی و لزوم قابلیت رقابت­ پذیری یک سازمان و نیز ضرورت توجه به توسعه پایدار از طریق تولید محصولات و ارایه خدمات با رعایت کامل مسایل زیست محیطی، امروزه کلیه سازمان­ها می­باید اعمال ملاحظات زیست محیطی را در طراحی محصولات خود، به‏ عنوان بخش مهمی از استراتژی خود قرار داده و سعی نمایند از طرق مختلف از جمله کاهش اثرات زیست محیطی مواد و اجزای به‏ کار رفته در محصولات، توجه به انرژی­ های مورد نیاز و مصرفی در کل چرخه عمر محصول و طراحی محصولات با حداقل کاربری انرژی و یا استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر برای محصولات (برای مثال استفاده از انرژی خورشیدی به جای سوخت­های فسیلی)، طراحی جهت امکان استفاده مجدد از محصول یا قطعات، بازیافت­ پذیری محصولات، راحتی دمونتاژ کردن محصولات و … نظام مدیریت زیست محیطی را با سایر سیستم­ های تولید یکپارچه نموده تا بدین صورت بتوانند با استفاده از یک سیستم یکپارچه تولیدی، به کلیه احتیاجات و نیازمندی­های تولید در عصر حاضر پاسخگو باشند.

منبع

درباره ی گزارشگر طراحی صنعتی

موسسه علمی-پژوهشی و اطلاع رسانی گزارشگر طراحی صنعتی در تلاش است، با توسعه فعالیت های خود این سایت را به مرجع کاملی برای استفاده طراحان ایرانی، تبدیل کند. ما در تلاشیم اخبار مهم و تأثیر گذار بین المللی در حوزه دیزاین را در کوتاهترین زمان به زبان فارسی در اختیار مخاطبان قرار دهیم، همچنین بوسیله گزارشگران خود، در مراکز مختلف داخلی اخبار و رویدادهای ملی را تحت پوشش قرار دهیم.

همچنین ببینید

طراحی پایدار محصولات بهداشتی FORGO

طراحی پایدار محصولات بهداشتی FORGO

طراحی پایدار محصولات بهداشتی FORGO استودیوی دیزاین سوئدی با نام “form us with love“، با …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *