اثرگذاری و نقش احساس در فرآیند طراحی محصول

اثرگذاری و نقش احساس در فرآیند طراحی محصول – درآمدری بر روش شناسی مهندسی کانسی

طراحی و توسعه محصولات جدید همواره چالشی برای شرکت­ها در رابطه با بازارشان بوده است. بخصوص امروزه جهانی سازی و توسعه بر پایه­ی فناوری و فشار اقتصادی-رقابتی در بازار­های بین­ المللی در حال افزایش است. در دو سه دهه اخیر شرکت­های متعددی حجم زیادی از محصولات را تولید کرده و مردم هم آن محصولات را خریده ­اند. طراحان و تولید کنندگان، محصولات را با فکر، نظر و سلیقه خود طراحی می­ کردند و از طرفی هم استفاده گران بدون توجه به علاقه شخصی مجبور به خرید آن­ها بودند. رویکرد و سیاست خروج محصول به معنی تولید بر مبنای طرح شخصی تولید کننده، بدون در نظر گرفتن علاقه مشتری به عنوان اصول راهبردی در تولید و ارائه محصولات آن زمان بوده است. اما نکته مهم اینجاست که در حال حاضر استفاده­ گران خیلی از چیز­ها را در خانه خود دارندکه دیگر آن­ها را نمی­ پسندند. درواقع محصولاتی که در زمان نه چندان دور نو ظهور بودند اکنون به حد بلوغ و اشباع رسیده و فروش آن­ها مثل قبل فزاینده نیست. راه حل­ های تجربه شده­ ی موفق در زمان خود از جمله به روز رسانی یا کاهش قیمت­ها جهت بازگشت سرمایه، دیگر نمی ­تواند به تنهایی پاسخگو باشد.

به دنبال شرایط جدید زندگی، نوع تقاضا و توقعات مشتری کاملا دگرگون شده است. امروزه مشتری­ها به سبب فناوری­های جدید در انواع ارتباطات و کسب اطلاعات، از هوش تخصصی بیشتری نسبت به گذشته برخوردار هستند. تعداد بی­شماری از مردم مایلند ویژگی­های فردی خود را همراه با منحصر به فرد بودن محصولشان به دیگران نشان دهند. در این وضعیت، تولیدات انبوه باید بتواند با خواسته­ ها و نیاز­های شخصی درباره­ ی سه ویژگی مهم فرم، طرح و کارکرد محصول قابل انطباق باشد. سیاست و رویکرد  بازارگرا، نوع دیگری از برنامه ریزی و تدوین اصول راهبردی در تولید بر طبق نظر و تمایل مصرف کننده می ­باشد. چرا که امروزه مصرف کننده­ها در انتخاب محصول با توجه به نیاز و تمایل خود بسیار دقیق و سخت­گیرتر عمل می­ کنند. تولید کنندگان به این نتیجه رسیده ­اند که باید سیاست تولید خود را تغییر و به سمت مشتری محوری و مصرف کننده گرایی حرکت داده تا بتوانند در میدان رقابت در بازار باقی بمانند.

با وجود توسعه طراحی ارگونومیکی در جهت ارتقا توان مشتری بر درک ابزار­های تکنیکی به شیوه ­ای آسان­تر، نهایتا مشتری­ها تصمیم نهایی­شان را بعضاً ناآگاهانه و اصولا بر پایه­ ی عوامل ذهنی قرار می ­دهند. آن­ها محصولی را خریداری می ­کنند که در کل احساس بهتری نسبت به آن دارند و اغلب از توضیح علت آن در قالب کلمات ناتوان هستند. در همین راستا در طول سال­های گذشته رشد فزاینده­ای را می­توان در حرفه طراحی صنعتی با در نظر گرفتن احساس و عاطفه مشاهده کرد. امروزه محصولات و تولیدات نیازمند در نظر گرفتن عواطف و احساسات حقیقی درونی کاربران هستند تا خریداران بتوانند تفاوت هر محصول را از محصول دیگر تشخیص داده و با خرید آن رضایت خود را نشان دهند. در نظر گرفتن همین ویژگی (احساس) در روند طراحی، می ­تواند به یک پیشرقت چشمگیری در فروش اساسی محصولات منجر شود. این برای مدیران و برنامه ­ریزان شرکت­های تولیدی کاملا مورد قبول واقع شده است. مدیران آگاه می­دانند که برای باقی ماندن در بازار و توانایی حضور در عرصه رقابت محصولات مشابه که بسیاری از آن­ها تقریبا عملکرد یکسانی را ارائه می­کنند باید به نیاز­ها و خواسته­های احساسی-عاطفی مشتری به عنوان بخش اصلی کیفیت توجه لازم را داشته باشند. این مسئله از مهمترین عوامل تعیین خط مشی در روند طراحی محصول شناخته شده است. در شکل ۱ جایگاه، اولویت و ترتیب اهمیت و اثرگذاری هر یک از سه عامل اصلی عملکرد، ارگونومی و زیبایی (احساس و عاطفه) در ارزیابی کلی محصول و همچنین رابطه­ی آن­ها با میزان رضایت­مندی خریدار یا مصرف کننده، در راستای برنامه­ریزی و رویکرد جدید توسعه­ی مداوم شرکت خودروسازی مزدا نشان داده شده است.

با یک مطالعه و بررسی دقیق بر روی محصولات موفق به خوبی می­توان دریافت کرد که توجه طراحان حرفه­ای امروزی، فقط به ظواهر قابل دیدن یک محصول معطوف نگردیده است، بلکه ویژگی­های دیگری نیز در نظر گرفته شده است. چرا که اشیا منفرد و مستقل دیده نمی­ شوند بلکه آن­ها در زمینه و محیط هم دیده می­ شوند، در دست قرار می­گیرند، لمس می­ شوند و گاهی اوقات نیز شنیده شده یا حتی چشیده می ­شوند. هنگام خرید یک محصول مشتری احساس و تصوری روحی روانی پیرامون محصول دارد و اگر محصول مورد نظر انتظارات وی را برآورده نکند، تمایلی به خرید آن ندارد. بنابراین اگر محصولات جدید خصوصیاتی منطبق بر احساسات و خواسته­ های آنان داشته باشند کالای جدید خریداری خواهد شد.

این نوع نگرش از طراحی، حوزه­ای را ارائه می­کند که در آن علوم مختلفی نظیر طراحی، مهندسی، ریاضیات، آمار مهندسی، روانشناسی و هنر با یک هماهنگی منظم ضمن داشتن کاربرد­های خاص خود در رسیدن به یک هدف مشخص به کار گرفته می­ شوند. یک روش موفق ارائه شده در این حوزه، مهندسی کانسی می­ باشد. مقاله حاضر سعی دارد تا ضمن توضیح و بیان مفهوم کانسی، روش­شناسی مهندسی کانسی، نحوه بکارگیری این تکنولوژی، به نقش احساسات و عواطف در فرایند طراحی بپردازد.

نویسندگان: تاصر ممقانی کلینی – مهدی خرم

نشریه بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت