نویسنده: امیر رادفر
مقدمه:
محصولات و خدمات مختلف، پیامدها و اثرات مخرب زیست محیطی متفاوتی دارند و معمولا در قسمتی از چرخه عمر یک محصول، بروز مینمایند. برخی از این پیامدها (اثرات) کم اهمیت و برخی دیگر مهم و بارز بوده و دامنه و محدوده جغرافیایی بسیار وسیعی را -در حد کل دنیا- متاثر میسازند (ازجمله اثرگذاری برروی گرم شدن کره زمین). در عین حال میزان توجه و علاقه مندی مشتریان و مصرفکنندگان به جنبه ها و اثرات زیست محیطی محصولات به شدت درحال افزایش است و علاقه مندی مذکور در قالب بحث های توسعه پایدار، طراحی سبز، موافقت نامه های زیست محیطی بین المللی، محصول سبز، قوانین ملی و غیره از طرف مشتریان به سمت دولتها، سازمانها، نهادهای غیردولتی و تولیدکنندگان دنبال میشود.
پدیده جهانی شدن، بازارهای جهانی و به تبع آن ارتباطات گسترده در سطح دنیا نیز، مقوله حفاظت از محیط زیست را پراهمیت نموده و امروزه بسیاری از سازمانها و تولید کنندگان به این موضوع مهم پی برده اند که اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات و توسعه آنها منافع زیادی را به دنبال دارد. از جمله این منافع میتوان به کاهش هزینه ها، افزایش کیفیت محصول، ایجاد فرصتهای جدید کاری و افزایش قدرت رقابتی در بازار اشاره نمود. لازم به ذکر است که شناسایی جنبه های زیست محیطی یک محصول در طی چرخه عمر خود ساده نیست و پیچیدگی های خاص خود را دارد. آنچه حایز اهمیت ویژه است، توجه به عملکرد زیست محیطی محصول در طی دوره استفاده از آن میباشد و بدیهی است که این ملاحظات می باید به صورت متوازن با سایر فاکتورهای مرتبط با محصول از قبیل عملکرد و کارکرد مورد انتظار از آن، ملاحظات ایمنی در محصول، هزینه، بازار، کیفیت و سایر نیازمندیها و الزامات در طراحی محصول مورد توجه قرارگیرد. جهت اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات یک سازمان، موضوعات کلان زیست محیطی میباید در استراتژی ها و سیاستهای کاری سازمانها جای گرفته و نهادینه شود.
به هرحال وجود تفکر زیست محیطی در سازمان، باعث میشود تا با اطلاع قبلی از چگونگی تعامل زیست محیطی فعالیتها، خدمات و محصولات ارایه شده با محیط پیرامون، بهبود و اصلاحات زیست محیطی مورد نظر در طراحی محصولات و در بخش توسعه، اعمال گردد و تصمیمات همراستا با سیاست حفاظت از محیط زیست در بخشهای مختلف سازمان از جمله واحد طراحی اتخاذ گردد.
امروزه کلیه سازمانها صرفنظر از نوع فعالیت، اندازه سازمان، موقعیت و محل استقرار، پیچیدگی و محصولاتشان، توجه به مقوله محیط زیست را در طراحی محصول، به عنوان یکی از پارامترهای مهم و اساسی مد نظر قرار میدهند و این موضوع از سوی مشتریان، جامعه، بازار، سهامداران و کلیه طرفهای ذینفع نیز به شکل روزافزونی مورد توجه قرار گرفته است.
۱- هدف کلان و منافع حاصل از اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول
هدف اصلی و کلان از ادغام ملاحظات زیست محیطی در فرآیند طراحی و توسعه محصول، کاهش اثرات مخرب زیست محیطی محصولات است. همزمان با توجه به این هدف و رسیدن به آن، منافع بسیاری برای سازمان، مشتریان، سهامداران و طرفهای ذینفع حاصل خواهد شد. از جمله این منافع میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
۲- ملاحظات استراتژیک
برخی از موضوعات استراتژیک که در جریان اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول مورد توجه قرار میگیرند عبارتند از:
۳- ملاحظات مدیریتی و نقش مدیریت سازمان در اعمال و ادغام نیازمندیهای زیست محیطی
به منظور اعمال صحیح و مناسب ملاحظات زیست محیطی در طراحی و توسعه محصولات، علاوه بر تلاش و توجه مسوولین توسعه و طراحان، حمایت مدیریت سازمان نیز لازم و ضروری بوده و بدون این حمایت، فعالیتهای اثر بخشی در زمینه اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصولات انجام نخواهد شد.
به تبع حمایت مدیریت ارشد سازمان از ادغام نیازمندیهای زیست محیطی در طراحی محصولات، کلیه عوامل و فعالان مرتبط از جمله کارشناسان کیفیت، مسوولین توسعه محصولات، مهندسین طراح، متخصصین بازاریابی، کارشناسان تولید، مسوولین خرید، کارشناسان محیط زیست و خدمات پس از فروش و … همگی درگیر خواهند شد. به هرحال مدیریت یک سازمان با ایجاد اهداف کلان مشخص، نقش تعیین کننده ای را در ایجاد برنامه های عملیاتی جهت ادغام تفکر زیست محیطی در طراحی محصولات، عهده دار است. از جمله این اهداف میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
۴- مشارکت و مسوولیت واحدهای مختلف یک سازمان در طراحی زیستمحیطی محصول
سازمانی در طراحی زیست محیطی محصولات خود موفق خواهد بود که تخصصها و واحدهای مختلف آن از قبیل: طراحی، مهندسی، بازاریابی، محیط زیست، کیفیت، خرید، فروش، توزیع و غیره در اعمال ملاحظات زیست محیطی مداخله و مشارکت داشته باشند. از جمله وظایف و مسوولیت های مهم واحدهای مختلف یک سازمان در این زمینه میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
۵- ملاحظات زیست محیطی خاص و مرتبط با محصول
الف – جنبه ها و پیامدهای زیست محیطی یک محصول:
هر محصول با توجه به ماهیت وجودی خود، می تواند جنبه ها و پیامدهای مخرب زیست محیطی متفاوتی را به همراه داشته باشد (برای مثال آلاینده های خروجی از یک محصول مثل خودرو، منابع طبیعی مصرف شده در تولید محصول و … که معمولا پیامدهایی از قبیل آلودگی هوا، آب، خاک و تغییرات شرایط آب و هوایی را ایجاد خواهند نمود)
به هرحال و در هر شرایط، اثرات زیست محیطی یک محصول از طریق مواد و انرژیهای مصرف شده در طی مراحل مختلف تولید و مصرف آن و نیز آلاینده های خروجی ناشی از هر مرحله تولید و عمر محصول، تعیین و شناسایی میگردد. در شرایطی که سازمان ارایه دهنده خدمات است، معمولا اثرات زیست محیطی مورد نظر در ارتباط با امکانات فیزیکی مورد استفاده جهت ارایه و توزیع خدمات، تعیین و محاسبه میگردد.
ب- لزوم به کارگیری ملاحظات زیست محیطی در مراحل اولیه طراحی
همانگونه که قبلا هم اشاره گردید، به منظور اجرای صحیح یک برنامه ادغام شده و یکپارچه در تولید محصولات با ملاحظات زیست محیطی، به کارگیری اطلاعات و پیاده سازی این مرحله در مراحل اولیه و آغازین طراحی امری ضروری و بسیار موثر میباشد.
ج- بررسی دقیق چرخه عمر محصول
به منظور دستیابی به طراحی مناسب زیست محیطی برای یک محصول جدید، شناسایی و بررسی دقیق کلیه اثرات مخرب زیست محیطی انواع قبلی آن محصول در طی مراحل مختلف عمر خود با استفاده از روش چرخه عمر، از اقدامات مهم و ضروری میباشد.
جهت بررسی دقیق و هرچه بهتر این موضوع، استانداردهای راهنما از قبیل ایزو ۱۴۰۴۰ ، ۱۴۰۴۱ ،۱۴۰۴۲، ۱۴۰۴۳، ۱۴۰۴۸ ازطریق سازمان بین المللی استاندارسازی (ISO) تهیه شده است.
د- ایجاد توزان بین ملاحظات زیست محیطی و عملکرد مورد انتظار از محصول
به هنگام توجه به ملاحظات زیست محیطی در طراحی یک محصول، انتظارات مشتریان از محصول و عملکرد مورد انتظار از آن نیز نباید فراموش شود. لازم است توازنی متناسب بین پارامترهای مذکور توسط سازنده و طراح مد نظر قرارگیرد. به هرحال کیفیت، قیمت، عملکرد مورد انتظار از محصول و… میباید به طور همزمان با اعمال ملاحظات زیست محیطی در طراحی محصول مورد توجه قرار گیرند.
نتیجه گیری
با درنظر گرفتن نیاز مشتریان و جامعه، اهداف کلان سازمان، مسایل اقتصادی و لزوم قابلیت رقابت پذیری یک سازمان و نیز ضرورت توجه به توسعه پایدار از طریق تولید محصولات و ارایه خدمات با رعایت کامل مسایل زیست محیطی، امروزه کلیه سازمانها میباید اعمال ملاحظات زیست محیطی را در طراحی محصولات خود، به عنوان بخش مهمی از استراتژی خود قرار داده و سعی نمایند از طرق مختلف از جمله کاهش اثرات زیست محیطی مواد و اجزای به کار رفته در محصولات، توجه به انرژی های مورد نیاز و مصرفی در کل چرخه عمر محصول و طراحی محصولات با حداقل کاربری انرژی و یا استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر برای محصولات (برای مثال استفاده از انرژی خورشیدی به جای سوختهای فسیلی)، طراحی جهت امکان استفاده مجدد از محصول یا قطعات، بازیافت پذیری محصولات، راحتی دمونتاژ کردن محصولات و … نظام مدیریت زیست محیطی را با سایر سیستم های تولید یکپارچه نموده تا بدین صورت بتوانند با استفاده از یک سیستم یکپارچه تولیدی، به کلیه احتیاجات و نیازمندیهای تولید در عصر حاضر پاسخگو باشند.
فراخوان مسابقه طراحی برای کودک نگهداری از کودکان در خانه های آپارتمانی با متراژ کم،…
پس از چهار تجربه موفق در برگزاری دوره آنلاین طراحی محصول، آکادمی یوزراکس اقدام به…
روز چهارشنبه 8 دی ماه 1400 ساعت 10 صبح، نمایندگان مجمع عمومی موسس انجمن صنفی…
پس از سه تجربه موفق در برگزاری دوره آنلاین طراحی محصول آکادمی یوزراکس اقدام به…
اسباببازی و محصولات کودک معمولاً به تاریخ مصرف کوتاهشان معروفند؛ به این معنا که به…
ضرورت برگزاری: حرکت در مسیر خلاقیت و نوآوری نیازمند شناسایی فرصت های نو در فضای…