عملگرایی در ارتباطات به کمک دیزاین

زمانی که دو واژه دیزاین و ارتباطات را می شنویم، شاید نخستین چیزی که به ذهن ما برسد بهره گیری از دیزاین برای شکل دادن به ارتباطات باشد یا همان دیزاین (طراحی) ارتباطات که معمولا هم بیشتر در زمینه بیان بصری مفاهیم برای تسهیل رمزگذاری و رمزگشایی آنها توسط فرستنده و گیرنده پیام به کار می رود. هرچند این تعریفِ ناخودآگاه چندان نادرست نیست، اما با نگاهی به تعاریف دیزاین و ارتباطات می توان پیوندهای عمیق تری بین این دو مفهوم پیدا کرد که فراتر از حرفه طراحی ارتباطات به عنوان یکی از نمودهای عملی این پیوندها خواهد بود.

دیزاین را می توان به عنوان گامهایی نظام مند و آگاهانه برای انتقال از وضعیت موجود به وضعیت بهتر تعریف کرد. بنابراین در فرآیند دیزاین، با یک روند انتقالی روبرو هستیم و گامهایی که ابزار این روند انتقالی هستند. هم زمان، ارتباطات می تواند به صورت انتقال یا تبادل اطلاعات بین یک شخص یا عامل به شخص یا عامل دیگری تعریف شود. مشخص است که در جریان این انتقال یا تبادل، دو طرف ارتباط باید نظام مند و آگاهانه عمل کنند، مثلا با زبان یا رمزی مشترک و قابل فهم برای هر دو، در غیر اینصورت هیچ کدام از آنها اطلاعات قابل درکی از یکدیگر نمی گیرند. همچنین مشخص است که نفس ایجاد ارتباط برای بهبود وضعیت موجود است، مثلا رساندن پیام یا درخواستی که نفع یکی از طرفین یا هر دو طرف در آن نهفته است. بنابراین، ارتباطات هم به بیانی، دیزاین است چرا که از گامهای نظام مند و آگاهانه ای برای رسیدن به وضعیت بهتر تشکیل شده است.

شاید پاراگراف بالا، خیلی انتزاعی به نظر برسد. برای همین بهتر است تا با یک مثال ساده آن را روشن تر کرد. فرض کنید که یک معمار قصد دارد ساختمانی را دیزاین (طراحی) کند. معمار گامهای مشخصی را آگاهانه و با نظم طی می کند تا به ساختمانی برسد که می تواند وضعیت موجود را بهتر کند، مثلا با ایجاد ارزش افزوده مالی برای سازنده، یا ارزش افزوده اجتماعی برای مردمی که از آن بنا بهره خواهند برد. حال به لحظه ای فکر کنید که در حال نوشتن یک پیامک برای یکی از اعضای خانواده هستید تا از حال او با خبر شوید. شما نسبت به محتوای پیام، گیرنده پیام و نوع بیان خود و چگونگی ارسال آن آگاهی دارید و فرآیند ساده ارسال پیام را با نظم مشخصی انجام می دهید. ارسال پیام به شما کمک می کند تا به وضعیت بهتر، که در اینجا با خبر شدن از حال آن عضو خانواده است نزدیک تر شوید. همانطور که می بینید علی رغم تفاوت ظاهری، این دو فعالیت شباهتهای ساختاری دارند. در مقیاسی بزرگتر، هر کدام از ما ارتباطات خود را با شبکه اطرافمان دیزاین می کنیم.

اما شباهت ارتباطات و دیزاین به همینجا خلاصه نمی شود. روند این دو نیز شباهتهای ساختاری به هم دارد. روند دیزاین یک روند تکرار شونده است که معمولا با درک شرایط موجود و پیدا کردن ایده هایی برای بهتر کردن شرایط شروع می شود. این ایده ها برای اینکه بتوانند وارد دنیای واقعی شوند نمونه سازی می شوند و بعد برای اجرایی شدن آزمایش می شوند و بازخورد این آزمایشها است که می تواند نمونه ها را به راه حلهایی واقعی تبدیل کند. مثلا فرآیند دیزاین یک کارزار تبلیغاتی با جمع آوری اطلاعات از بازار هدف شروع می شود. ایده های متنوعی توسط گروه دیزاین مطرح می شوند و پیش از سرمایه گذاری روی کارزار، آن را در مقیاسی کوچک می آزمایند تا ایرادات احتمالی کارزار مشخص شود. حتی بازخوردهای بعد از کارزار نیز می توانند در شکل دهی کارزارهای بعدی موثر باشد. در ارتباطات هم با فرآیندی تکرار شونده شامل رمزگذاری، انتقال رمزگشایی و بازخورد روبرو هستیم که در آن، فرستنده پیام اتکای زیادی به بازخورد گیرنده پیام دارد تا بتواند فرآیند ارتباط را تکرار کند. زمانی که بازخوردی از گیرنده نیاید یا بازخورد مطلوبی حاصل نشود، فرستنده پیام یا تصمیم به ترک ارتباط می گیرد یا در پی اصلاح پیام خود بر می آید تا بازخورد را تغییر دهد. بازخورد در این فرآیند دقیقا همان نقش آزمایش نمونه ها را در طراحی دارد.

اما هدف از بیان این شباهتهای ساختاری چیست؟ دیزاین که زمانی به شکل دهی فضاها و اشیای فیزیکی محدود بود، امروز به صورت یک الگوی فکری برای حل مسائل در آمده است که علاوه بر فضاها و اشیای فیزیکی، می تواند ماهیتهای غیر فیزیکی مانند خدمات، ساختارهای اداری و حتی سیاستگذاری ها را نیز شکل دهد. تفکر دیزاین امروزه بیش از آنکه در دانشکده های دیزاین مورد بررسی قرار بگیرد، در دانشکده های مدیریت و کارآفرینی مورد توجه است. به دلیل شباهتهای ساختاری دیزاین و ارتباطات، بدون شک دیزاین توانایی نقش آفرینی در حوزه ارتباطات را دارد.

بسیاری از چالشهای ایران در زمینه ارتباطات و رسانه ها می توانند با بهره گیری از تفکر دیزاین حل شوند. دیزاین با فرآیند تکرار شونده و عمل گرای خود می تواند نظریات مختلف مطرح شده برای حل این چالشها را در عمل آزمایش کند. به بیان دیگر، به جای بحث و جدل بر سر دیدگاههای فلسفی و فرهنگی و تاثیر آنها بر ارتباطات، می توان ایده های این دیدگاهها را در عمل آزمود و با یک فرآیند تکرار شونده آنها را تکامل بخشید و تبدیل به راه حلهایی واقعی کرد. دیزاین شاه کلید عبور از دنیای ذهنی آرمانگرایانه و ورود به دنیای واقعی عملگرا ست. چیزی که کشور ما برای توسعه در همه زمینه ها از جمله ارتباطات به شدت به آن نیازمند است.

منبع: نود و سومین شماره ماهنامه مدیریت ارتباطات
نویسنده: بیژن آریانا (linkedin)

برای مطالعه‌ی سایر مقالات این نویسنده، لطفا بر روی این لینک کلیک نمایید.