بررسی تحلیلی مدل های شاخص روند طراحی مهندسی و طراحی صنعتی

طراحان در همان حال که تلاش می کنند از روش های موفق موجود برای بنا نهادن شیوه ای مبتنی بر واقعیت بهره گیرند، همواره به شیوه های جدید برای اندیشیدن نیاز دارند. در این مقاله هدف ما این است که به شیوه هایی دست یابیم که در کنار امکانات و منابع موجود، بتواند طراحان امروز را نسبت به گذشته موفق تر سازد. از سویی دیگر، خلاقیت همواره مرزها و محدودیت ها را درمی نوردد و نقش یک راه حل اساسی برای مسائل و مشکلات را ایفا می نماید؛ چنان که با توانایی روزافزون انسان امروز، می توان به حل مسائل و مصائب آینده نیز تا حد زیاد امیدوار بود. این امر، الزام می نماید دانش طراحی مهندسی lنیز همگام با سایر زمینه ها در همه ابعاد توسعه پیدا کند.

چنان که لاوسون تصریح می نماید، «واژه طراحی هم اسم و هم فعل است. این واژه را هم می توان در اشاره به محصول نهایی به کار گرفت و هم در اشاره به فرایند عمل طراحی محصول.» (لاوسون، ۱۳۸۴:ص ۳). طراحی در امور فنی تابع روش ها و محاسبات دقیقی است که کارشناسان از آن ها در تجزیه و تحلیل خلاقانه بهره می گیرند و نتیجه کار را به استناد فرمول ها و شاخص های کمی، قابل دفاع و اثبات می سازند. با وجود این، این ویژگی ها صرفا بخشی از کارهایی است که باید صورت گیرد؛ زیرا در طرح مصنوعاتی که علاوه بر جنبه های کارکردی و عملی، ارزش هنری آن ها جز اهداف طراحی مهندسی قرار می گیرد، شیوه های حل مسئله باید روند ارتباط با این وجوه را نیز نمایان کند.

طراحی را نمی توان فعالیتی تجویزی تلقی نمود و تصور کرد که طراحان به صرف آشنایی با اصول اولیه طراحی، بتوانند به هر گونه طراحی به طور کامل توانمند شوند. اما به هر حال تردید نیست که این آشنایی می تواند توانایی های درونی و استعدادهای آنان را بهبود بخشد و آنان را به ایجاد طرح های نو و بدیع رهنمون شازد (همان، ص ۴-۶). از این رو، شایسته است طراحی به مثابه مسئله ای مهم مورد توجه قرار گیرد تا جایی که پاسخگوی مسائل فزاینده و پیچیده برنامه ریزی، ساخت و اجرا باشد. علاوه بر این، اصول طراح باید نیازهای زیر بنایی تکنولوژی مدرن را در نظر گیرد و نیازهای روحی افرادی را که با طرح ارتباط پیدا می کنند، به گونه ای ارزشمند تامین کند. یک طرح باید بتواند عقایدی را که نقش محرک مثبت را برای جامعه ایفا می کنند تقویت کند؛ همچنین، لازم است تمام اجزا و مشخصات طرح در راستای هدف و در یک کالبد منسجم عینیت یابند و به صورت ترکیبی منظم از عملکردها و اجزای فیزیکی تحقق پیدا کنند. در این راستا، طراحان صنعتی در جایگاه افراد اصلی دست اندر کار طراحی محصولات در بخش خصوصی یا عمومی انجام وظیفه می کنند. «آنان در محدوده «طرح های کلی» شان با برنامه ریزان، قوانین و ضوابط صنایع، تصمیم گیرندگان و صاحبان سرمایه، همکاران و دستیاران طراحی و اجرا و متخصصان مربوط ارتباط دارند و همه را با یکدیگر مرتبط می سازند. نوع ارتباطی که میان عوامل فوق ایجاد می گردد، نتایج تفکرات بر مبنای اطلاعات طراح و به شکل قالب در ذهن او جای گرفته است. الگوها، مدل های روند طراحی، در یک «سیستم خود سازمان دهنده ذهنی» به صورت قالب شکل می گیرند و به محض روبرو شدن فرد با موضوعات مشابه، به شکل قالب های از پیش ساخته شده، به کار گرفته می شود» (دوبونو، ۱۳۶۴: ص ۱۵-۱۹).

نحوه تفکر نیز می تواند در نسبت با اهداف و ارتباطات بین آن ها متفاوت و خلاقانه باشد؛ چنان که بوندو (۱۹۶۷) می گوید:

«تفکر جانبی، توصیه ای است بر اتکا نداشتن کامل بر آنچه تفکر عمودی خوانده شده و چون ابزاری توصیف می شود برای حفر سوراخی عمیق تر و بزرگ تر، در حالی که تفکر جانبی ما را به حفر سوراخی در جای دیگر هدایت می کند. در واقع، هر دو نوع اندیشه در طراحی ضرورت دارد و باید هنگام اندیشیدن طبیعی، به چگونگی اندیشیدن نیز توجه نمود.» (de Bono,1967).

در هر حال، طراح باید به تمام نیازها و خواسته ها به مثابه الزامات طراحی مهندسی توجه نماید و همزمان توجه داشته باشد که امکان دارد طراحی او به آسیب های فضای بسته عملگرایی یا تجربی دچار شود و نتیجه کار به استحکام شیوه های تصویب شده و استاندارد، قانونمند، خسته کننده و تکراری بینجامد که در نهایت برای خلاقیت های هنری و به ویژه هنرهای کاربردی محدودیت ایجاد می نماید. از این رو، ضروری است ضمن بهره گیری از نوآوری ها، برای رهایی هنر و نیل به خلاقیت، اصولی را پایه ریزی کنیم که خلاقیت را بارور سازند.

نویسنده: جواد یزدی پور

نشریه دوره جدید، شماره۷، بهار و تابستان ۱۳۹۱