رابطه طراحی و دموکراسی چیست؟

رابطه طراحی و دموکراسی چیست؟ آیا طراحان می‌توانند نقشی در حفظ دموکراسی در جامعه ایفا کنند؟ 

در سال ۲۰۱۷ دو تن از اساتید دانشگاهی نامه‌ای به طراحان درباره لزوم تلاش برای حفظ دموکراسی منتشر کردند. هدف این نامه‌ی سرگشاده برانگیختن فعالیت‌های طراحی علیه حمله‌هایی است که مستقیم و غیرمستقیم دموکراسی را تهدید می‌کنند.

آیا دموکراسی را تنها از طریق فعالیتی «سیاسی» در معنای رایج آن باید مطالبه کرد؟ آیا «امر سیاسی» شکل خاصی دارد که تنها گروه‌های خاصی می‌توانند آن را دنبال کنند؟ پاسخ نظریه‌پردازان سیاسی متأخر از آرنت گرفته تا رانسیر به این پرسش‌ها «خیر» است. در حقیقت در دنیای امروز با روش‌های متنوعی صداهای طردشدگان خفه می‌شود و از خلال همان سنگرهاست که مقاومت و مطالبه تغییر شکل می‌گیرد. یکی از مجراهای سرکوب به میانجی دانش و افراد متخصص شکل می‌گیرد. این متخصصان هستند که فضایی را که ما در آن زندگی می‌کنیم را تولید می‌کنند. و محصول این تولید، فضای نابرابری‌ست که در آن زندگی می‌کنیم. از پوشاک و اسباب منزل گرفته تا مال‌های تجاری و مراکز فرهنگی که هر شهروندی توان حضور در آن‌ها را ندارد. بله این فضایی‌ست که فقرا را ناتوان‌تر و ثروتمندان را توانمندتر می‌کند. طراحی، اتاق فکر این تولید است و به تبع آن طراحان (از طراحان شهر گرفته تا طراحان مد) سربازان پیاده این لشکر سرکوب هستند که نه‌تنها مردم را در فرآیندهای این تولید مشارکت نمی‌دهند بلکه محصول را به‌گونه‌ای طراحی می‌کنند که امکان دسترسی به آن برای بخش عظیمی از مردم ناممکن است.

همین موضوع دو استاد دانشگاه (از میلان و ایلینویز شیکاگو) را بر آن داشت که در سال ۲۰۱۷ نامه‌ای سرگشاده خطاب به تمامی طراحان بنویسند و لزوم به پا خاستن طراحان علیه فرآیندهای دموکراسی‌زدایی را به آن‌ها گوشزد کنند. هدف این نامه برانگیختن فعالیت‌های طراحی علیه حمله‌هایی است که مستقیم و غیرمستقیم دموکراسی بشری، در معنای متأخر آن، را مورد حمله قرار می‌دهند. اگرچه این نامه درخواستی حداقلی از طراحان داشته است و نتوانسته جایگاه نمایندگی را از آن‌ها بگیرد، اما اهمیت این نامه در این است که فضاهای جدید کنشگری را برای مطالبه دموکراسی معرفی می‌کند که از خلال آن می‌توان امکان‌هایی برای خلق فضا در معنای عام آن (یعنی از لباس بر تن بگیرید تا زیست‌بومی که در آن زندگی می‌کنیم) توسط مردم فراهم کرد.

پس از انتشار این نامه پلتفرمی در فضای مجازی ارائه شد با عنوان «دموکراسی و طراحی» که در آن تمام نوآوری‌های مرتبط با مسائلی که در نامه «برای دموکراسی به‌پا خیزیم» مطرح شده است را گردآوری و تحلیل می‌کند. در این پلتفرم منابع غنی‌ای درباره مفهوم متأخر دموکراسی، رابطه دموکراسی و طراحی، نقش طراحان به‌عنوان کنش‌گران رهایی‌بخش و غیره وجود دارد. این پلتفرم توسط دپارتمان طراحی دانشگاه پلی‌تکنیک میلان تهیه شده است تا مطالبات مطرح‌شده در نامه مذکور را تحقق ببخشند. جاری شدن این گفتمان در ادبیات طراحان کشور ما در حوزه‌های مختلف، از طراحی شهری گرفته تا معماری، طراحی صنعتی، و طراحی لباس و خلق ادبیاتی متناسب با شرایط کشور ما، لازم و ضروری به نظر می‌رسد.

در ادامه ترجمه نامه مذکور که توسط سایت میدان ارائه شده است:

برای دموکراسی به‌پا خیزیم

نامه پیشِ‌رو، نامه سرگشاده‌ای است از طرف دو تن از اساتید دانشگاهی که به همه طراحان نوشته شده است تا نسبت به بحرانی که دموکراسی متحمل آن است، اقدام کنند و به آن پاسخ دهند.

الف. ما در دوران سخت و خطرناکی قرار داریم. سال‌های زیادی، ما در دنیایی زندگی می‌کردیم که علی‌رغم مشکلات مختلف، به اصول دموکراسی متعهد بود که در آن حقوق بشر، آزادی‌های اولیه و فرصت‌های توسعه فردی در حال افزایش بود. امروز، این تصویر عمیقاً تغییر کرده است. در کشورهای زیادی، حتی کشورهایی که به‌نظر می‌رسید دموکراسی در آن غیرقابل انکار است، به دموکراسی حمله می‌شود.

ب. در مواجهه به این روند رو به گسترش، ما باور داریم که جامعه طراحان باید علیه آن به پا خیزند، سخن بگشایند و کنش کنند: حرفه‌مندان، محققان، تئوری‌پردازان، دانشجویان، روزنامه‌نگاران، انتشاراتی‌ها و مربیان، همه، می‌بایست به صورت حرفه‌ای در فعالیت‌های مرتبط با طراحی درگیر شوند. ما لازم نیست که ایده یکسانی از این‌که دموکراسی چیست را به اشتراک بگذاریم: برای دفاع از آن به‌عنوان ارزش کانونی، این کفایت می‌کند که همگرایی مستحکمی را میان دموکراسی و طراحی در چهار حوزه بازشناسی کنیم: طراحی دموکراسی – تقویت فرآیند و نهادهای دموکراتیک که دموکراسی روی آن‌ها ساخته می‌شود؛ طراحی برای دموکراسی -تقویت مردم برای مشارکت در فرآیندهای دموکراتیک به‌خصوص از طریق استفاده از تکنولوژی؛ طراحی در دموکراسی – ساختن دسترسی، بازبودگی و شفافیت در نهادها به‌گونه‌ای که برابری و عدالت تضمین شود؛ طراحی به‌عنوان دموکراسی -عمل به طراحی مشارکتی به‌منظور این‌که بازیگران متنوع بتوانند دنیای کنونی و آتی ما را از مجراهای منصفانه و همه‌گیر شکل دهند.

اما در حال حاضر، روش‌های «هنجارمند» طراحی کافی نیستند. در این زمان، این موضوع بسیار ضروری است که جامعه طراحی علیه جریان مداوم فرآیند دموکراسی‌زدایی، قویاً به‌پا خیزد و فرصت‌های غنی‌تر و عمیق‌تری را برای تحقق دموکراسی واقعی حمایت کند.

توسعه فرم‌ها و فرآیندهای دموکراتیک، همواره، طراحی را درگیر کرده است و همین منوال باید ادامه یابد. اما، امروز، ما باید اقدام بیشتری از طراحی به شیوه‌های هنجارمند انجام دهیم. بهترین راه برای مقاومت در برابر این روند منفی، فهم، توسعه، و اتصال امکان‌های جدید برای دموکراسی و رفاه است. در هر عرصه ممکن که طراحی در آن طنینی دارد، این به معنی اقدامات بسیار قابل توجه و مؤثری فهم می‌شود که چالش‌های حیاتی امروز را هدف قرار می‌دهد: ایجاد شغل، اصلاحات رفاه، پایداری زیست‌محیطی. هنگامی‌که این سلسله اقدامات یکدیگر را پشتیبانی کنند و باهم تعامل داشته باشند، آن‌گاه این اقدامات می‌توانند به فرم پویا مقاومت سازنده تبدیل شوند.

پ. فراتر از بیان و اشتراک‌گذاری دغدغه‌های ما، این نامه تلاشی است برای کمک به تعمیق و تقویت فعالیت‌هایی که در آن، جامعه طراحی با تمام غنا و تنوعی که دارد، برای آن به‌پا خاسته است. این گفتگوها و کارهای خلاقانه مستحق بیشتر دیده شدن هستند. بنابراین ما این نامه را به دوستان و همکارانی ارسال می‌کنیم که نقش‌های مختلفی در جامعه طراحی بازی می‌کنند: مؤسسه‌های طراحی، مدرسه‌های طراحی، مراکز تحقیقاتی، انتشارات و رسانه‌های طراحی، نهادهای فرهنگی مرتبط با طراحی. ما سه اقدام را به اعضای این جامعه که با روح این نامه موافق هستند، پیشنهاد می‌دهیم:

•         یک اظهارنظر شخصی کمتر از ۵۰۰ کلمه بنویسید؛
•         این اظهارنظر را در شبکه‌های خود نشر دهید؛
•         در ماه‌های آتی یک رخداد برگزار کنید.

دو نفر از ما مسئولیت جمع‌آوری این اظهارنظرها، اطلاعات رخدادهایی که برگزار شده‌اند، و انتشار آن به هر طریق ممکن را بر عهده دارند. این‌که ما به چه میزان می‌توانیم این کار را به‌طور مؤثری انجام دهیم، به این بستگی دارد که چگونه این نامه دریافت می‌شود و چگونه انرژی‌های جدید تولید می‌شود. ما امیدواریم که این نامه طراحان را برای خیزش و جنگ برای دموکراسی در جوامع خود و در تمام جهان برانگیزاند.

ازیو مانزینی (Ezio Manzini) و ویکتور مارگولین (Victor Margolin)

شیکاگو، ۵ مارس ۲۰۱۷

نویسنده: مجید ابراهیم‌پور

منبع